Ыра санаабын олоххо киллэрэри ордоробун

Синильга – "Кыра хаар" диэн ааттаах бастакы хаар курдук ыраас, сырдык ыралардаах кыыһы кытта мин былырыын билсибитим. Синильга диэн айар аатынан кинини бэркэ сугүрүйэр, ытыктыыр киһитэ, эбэҥки норуотун биллиилээх учуонай Анна Мыреева сүрэхтээбит.

Оччолорго Синильга бастакы диискэтин таһаартарбыт этэ. Ол бэйэтэ сылтан эрэ ордук кэм иһигэр номнуо иккис диискэтин бэлэмнээн, быыһыгар хас даҕаны бөдөҥ бырайыакка ситиһиилээхтик кыттан, киһи мыыммат үктэллэрин дабайда.

Синильга дьиҥнээх аата – Степанида, биһиги кинини Ида диэн ааттыыбыт. Ида Өлөөн эбэҥки оройуонун Харыйалаах бөһүөлэгиттэн төрүттээх. Оскуола кэнниттэн Булүүтээҕи педучилищеҕа, салгыы СГУ-га үөрэнэн, культуролог идэлээх.

-Ида, биһиги, сахалар, төһө да эбэҥкилэри, эбээннэри кытта ыаллаһа олордорбут, эһиги олоххут-дьаһаххыт, үгэскит туһунан улаханнык билбэппит ээ. Дьонуҥ, оҕо сааһын, туһунан кэпсиэҥ дуо?

Синильга с мамой Валентиной Прокопьевной и сестрами.

-Ийэм Валентина Прокопьевна Павлова иистэнньэҥ. Билигин бөһүөлэгэр "Дьүөгэ" иистэнньэҥнэр кулууптарын салайар. Улуус уопсастыбаннай олоҕор көхтөөх кыттыытын иһин соторутааҕыта Аҕыйах ахсааннаах хотугу норуоттар департаменнарын грамотатынан наҕараадаланна. Аҕам Николай Саввич Павлов өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр кадровай булчут, киисчит этэ. Бастыҥ үлэтин иһин эдэр сылдьан Кубаҕа ыччат уонна устудьуоннар аан дойдутааҕы бэстибээллэригэр кыттан турар. Верховнай Сэбиэт дьокутаата этэ, хаста даҕаны Москваҕа Бүтүн сойуустааҕы Норуот Хаһаайыстыбатын Быыстапкатыгар (ВДНХ) кыттыбыта. 1980 сыллаахха Москаҕа олимпиадаҕа ыҥырыылаах ыалдьыт быһыытынан сылдьыбыта. Аҕам айылҕаттан олус эйэҕэс, саҥаҕа, билиигэ-көрүүгэ күүстээх тардыһыылаах этэ. Хомойуох иһин, билигин кини биһиги кэккэбитигэр суох. Мин алта оҕоттон улаханнарабын. Ийэм да, аҕам да өттүнэн күүтүүлээх бастакы кыыс, сиэн буолан, мааныланан улааппытым.

-Эбэҥки оҕото буолан, бука, оҕо сааһын ыстаадаҕа аастаҕа?

-Биллэн турар, биһиктээх эрдэхпиттэн дьоммун кытта мас ыстаадатыгар улааппытым. Мас ыстаада диэн кэтэх табалаахтары ааттыыллар. Эһэм 500-чэкэ табалаах ороруйоҥҥа ытыктанар кырдьаҕас этэ. Ыстаада оҕото буолан, кырабыттан түүлээҕи таҥастыы, иистэнэ, оҕуруонан оһуор анньа үөрэммитим. Оҕо эрдэхпиттэн “сатаан иистэммэт буоллаххына - дьиҥнээх эбэҥки дьахтара буолбатаххын” диэни истэ улааппытым. Төрүттэрбин ситэри кэпсээтэхпинэ, ийэм өттубүнэн эһэм Бүлүү эбэҥкитэ Кыһыл Тоҥус Мэхээлэ Дьөгүөрэп уола Борокуоннай Дьөгүөрэп номоххо киирбит ырыаһыт эбитэ үһү.

-Ол аата ырыаһыт дьоҕурун бүлүүлэртэн утумнаатаҕын?

-Оннук. Оҕо эрдэхпинэ Виталий Андросов "Күн бытархайа" ырыатын ыллыырбын өйдүүбүн. Билигин сүрүннээн эбэҥкэлии ыллыыбын. Ордук сөбүлээн биир дойдулааҕым, Өлөөнтөн бастакы композитор Надежда Докалова ырыаларын толоробун.

-Ида, Саҥа дьыл бырааһынньыктара аастылар. Оҕо сырыттаххына Саҥа дьылы хайдах ылар этигитий?

Дедушка,Савва Павлов.

Дедушка с отцом Синильги

-Саҥа дьылы көрсөбүтүн, билиҥҥи курдук 12 чааһы ыларбытын өйдөөбөппүн. Кыһыҥҥы каникул буолла да, эһэбит сиэннэрин барыларын ыстаадаҕа таһаарара. Онно били оскуолаҕа ылбыт бадааракбытын, дьоммутугар сопхуоска биэрбит кэмпиэттэрин барытын тиэйэн барарбыт. Куулунан кэмпиэти тиэйэ сылдьан туох Саҥа дьылыгар наадыйыахпытый? Билигин оҕо сааһым ол сырдык кэмнэрин олус ахтабын. Күнүс эһэбит булдугар, табаларыгар бардаҕына, ураһаҕа бэйэбит хаһаайыннаан хааларбыт. Тимир оһохпутун тигинэччи оттон, бэрэскигэ, алаадьыга тиийэ астыырбыт, улахан дьон суоҕунан туһанан, көҥүлбүтүнэн ыллыырбыт, үҥкүүлүүрбүт, оонньуу арааһын көҕүлүттэн тутарбыт.

-Улахан дьоно суох хаалартан куттаммат этигит дуо?

-Дьоммут наар “ыраах барымаҥ, чучунаа диэн түүлээх киһи кэлэн ылыа” диэн куттууллара. Кэпсээнтэн кэпсээн диэбиккэ дылы, биирдэ тастыҥ эдьиийбинээн сайын тыаҕа оонньуу сылдьан, кыһыл эмэҕи буллубут. Кыһыл эмэх диэн түүлээҕи таҥастыырга туттуллар кыһыл өҥнөөх мас эмэҕэ. Кырдьаҕастар ону кыһыл көмүскэ тэҥнииллэрэ. “Кыһыл эмэх түүлээҕи бэйэтэ имитэр” диэн, улаханнык күндүркэтэр буолаллара. Биһиги, дьэ, оннук күндунү булан үөрүүбүт халлааҥҥа, Өлөөн өрүстэн ууну баһан аҕалан уулаан-хайаан, түүлээх имитэргэ сананныбыт. Дьоммут көрбөтүнэн ураһаларбытыгар төҥнөн, бытархай таба тириилэрин булан аҕаллыбыт. Ол букунуһа сырыттахпытына, эмискэ тыа саҕатыгар улахан үлүгэрдик туох эрэ уһуутаабат дуо... Биһиги атахха биллэрдибит. Хата, ураһаларбыт чугас эбиттэр. Аҕылаһан-мэҕилэһэн кэлбиппит, сайын буолан дьоммут бары таһырдьа чэйдии олороллор. Биһиги ыраах барбыппытын биллэримээри, куттаммыппытын олох көрдөрөккө буола сатыыбыт. Онуоха эһэбит, олус дьээбэлээх кырдьаҕас этэ, кэпсээннээх буолла: “Тыаҕа икки эмээхсини көрдүм. Кыһыл эмэхтии олордохторуна, улахан баҕайытык чучунаа ыһыытаан тоҕо барбытыгар, кутталларыттан үрүө-тараа ыстаннылар. Улахана олох үлүбээй куотар, хата, кырата (ол миигин этэ С.) быһалыы сүүрдэ, син өйдөөх эбит”. Биһигини кэпсиирин син сэрэйдибит. Оттон дьоммут кистээн кулсүү бөҕө.

-Ида, эн иискинэн ВДНХ Кыһыл көмүс мэтээлин ылбыттааҕын дии?

Синильга в 6 международной выставке "Сокровище Севера". г.Москва. 2011г.

-2011 сыллаахха Москваҕа "Сокровища севера" аан дойдутааҕы бэстибээлгэ кыттыбытым. Онно аан дойду араас муннугуттан кэлбит хотугу норуоттар бэйэлэрин быыстапкаларын туруорбут этилэр. Мин ону көрөн, кыттарга быһаарынным. Тоҕо диэтэххэ балайда көстүүммүн, оҥоһукпун илдьэ барбыт этим. Эбиитин бэстибээл бырагыраамматыгар дефиле баарын көрөн, таҥастарбын кэтэрдэн, Анна Мыреева "Песня мастериц" ырыатын ыллаан хаамтарбытым. Көрөөччүлэр сэҥээрии бөҕө. Мин таҥаһым барыта сарыы, киис, кырса, оҕуруо уонна бүтүннүү илии үлэтэ буоллаҕа дии. Инньэ гынан бу бэстибээлтэн ырыабар I степеннээх лауреат, тикпит таҥастарбынан, оҥоһуктарбынан ВДНХ Кыһыл көмүс мэтээлин хаһаайына буолан кэлбитим. Саамай үөбүтүм диэн, олус элбэх талааннаах, айар куттаах дьону кытта билсибитим. Ол курдук, Бурятия эбэҥкилэрин “Арун” ассоциациятын салайааччыта Надежда Шеметованы кытта билсэн, кини ыҥырыытынан аны Улан Үдэ куоракка “Ожерелье России” бэстибээлгэ, салгыы “Принцесса Севера” куонкуруска кыттар чиэскэ тиксибитим.

-Биир бөдөҥ бырайыаккынан Кытай эбэҥкилэрин ырыаҕа-тойукка үөрэппитиҥ буолар. Ол туһунан кэпсээ эрэ.

Синильга ставила танцы для эвенков, живущих в Китае. 2012г.

-Ааспыт сылга Бурятия аатырбыт "Байкал" үҥкүү ансаамбылын салайааччыта, аан дойдуга биллэр хореограф Дандар Бадлуев ыҥырыытынан аан дойдутааҕы бырайыакка үлэлээбиппит. Судургутук быһаардахха, байкаллары кытта Кытай эбэҥкилэрин ырыаҕа, үҥкүүгэ үөрэппиппит.

-Ида, эн төрөөбүт тылгын, норуотуҥ үгэһин, култууратын билэр киһи көрдөххүнэ, Кытай, Бурятия эбэҕкилэрэ эһиэхэ майгынныыллар дуо?

-Биһиэхэ майгынныылларын ааһан, тылбыт, үгэстэрбит үүт үкчү. Биһиги курдук табалаахтар, бэл, ыллыыр ырыабыт биир. Холобура, Красноярскай эбэҥкитэ суруйбут ырыатын Бурятия, Кытай, Саха сирин эбэҥкилэрэ бары билэбит. Аҕыйах диалект тылы аахсыбатахха, холкутук өйдөһөбүт.

-Оттон олохторун таһыма хайдаҕый?

Синильга с китайским танцорами и певцами. 2012г.

-Кытай эбэҥкилэрэ аҥаардас биэнсийэлэрэ биһиги харчыбытынан 30 тыһыынчаҕа тэҥнэһэрэ элбэҕи этэр. Ону сэргэ, талааннаах дьоннорун таһаарарга үбү-харчыны кэрэйбэттэрин, эбэҥкилэригэр буор-босхо бүтүн микрооройуон туппуттарын сөҕө иһиттим. Ол эрээри биһиги дьоммут, ити эбэҥкилэрбин этэбин, айылҕа оҕолоро буолан ол толору хааччыллыылаах дьиэлэргэ хааллан олороллорун сөбүлээбэт эбиттэр.

-Ида, эн куруук кэргэҥҥин кытта сылдьаҕын. Бэл иллэрээ күн "Две звезды" бырайыакка кытынныгыт...

Синильга с мужем в телепроекте "Две звезды". 2011г.

-Кэргэним Альберт миигин олус өйүүр, өйдүүр, көмөлөһөр. Мин онтон олус үөрэбин. Дьон иккиэн бииргэ, биир санаанан олоҕу олордоххутуна, ситиһиигит икки бүк кэлиэҕэ дииллэригэр итэҕэйэбин.

-Мин санаабар, бу бырайыакка эһиги ырыаҕыт биир саамай дириҥ ис хоһоонноох уонна чаҕылхай этэ.

-Күрэх туһунан эттэххэ, олус үчүгэй, чочуллубут тэрээһиннээх, реклама да оттүнэн өрөспүүбүлүкэҕэ бастыҥ бырайыак эбит. Миигин Ил Түмэн дьокутаата Елена Голомарева ыҥырбыта. Аһары баран эттэххэ, Анна Мыреева “Песня эвенка” диэн ырыатын ыллыахха диэбитин, үөрүүнэн сөбүлэспитим. Бу кылгас, судургу матыыптаах норуот олоҕо-дьаһаҕа, үгэһэ кэпсэнэр. Онно Альберт кэргэн кэпсэтэ кэлэр табаһыт уол уобараһын толордо, оттон Елена Христофоровна ийэ буолбута. Түгэнинэн туһанан Елена Голомареваҕа, “Одун” оҕо уҥкүү ансаамбылыгар уонна Саха циркатыгар истиҥ махталбытын тиэрдэбит. Оттон хаһыат ааҕааччыларын бу нэдиэлэҕэ "Саха" НКИХ ханаалыгар “Две звезды” бырайыагы көрүҥ диэн ыҥырабын.

-Ида, Таҥха күннэригэр инникини ыраланар үгэс баар. Эн нарын-намчы бэйэҥ олус улахан соруктары туруорунар күүстээх санаалаах киһи эбиккин...

-Мин санаабар, киһи ыраланыахтаах. Туолбат да ыраны ыраланыахтаах. Оччоҕо олоҕо интэриэһинэй, баай ис хоһооонноох, суолталаах буолар. Тус бэйэм ыраланарбын олус сөбүлүүбүн, оннооҕор улаханнык ыра санаабын, ол эбэтэр туруоруммут сыалбын-сорукпун олоххо киллэрэрбин ордоробун. Холобур, билигин инники былааным элбэх; бастатан туран, сайыҥҥы оҕо лааҕырын арыйан, эбэҥки норуотун үгэстэрин билиһиннэриэхпин баҕарабын. Онтон атынын олох бэйэтэ көрдөрөн иһиэҕэ.

-Ида, маҥнайгы ыраас хаар кэриэтэ сырдык санааҥ хаһан да саппаҕырбатын, ыра санааларыҥ кырыа курдук кытаатан, эттэнэн-сииннэнэн, олоххо киирэн истиннэр!

Галина Новикова
"Киин куорат" хаһыат,
тохсунньу 10 күнэ 2013 с. 1 (695) №, стр.6